Utada Hikaru'dan Keep Tryin'

Keep Tryin', Utada Hikaru'nun son sarkisi. Icimizden insanlarin hikayesi. Sebat edin, denemeye devam edin, diyor. "Gelin hanim, teyzeler, amcalar, ofis iscileri sebatla denemeye devam edin."

Ask icerikli sarkilar nedense Turkce sarkilarin ana konusu eskiden beri. Belki en temel, en eski, en derinlerdeki acilarimiz askla ilgili oldugu icin. Yalnizca Turkcede degil, diger diller de, diger ulkelerde de.

Bazen iste Hikki'ninki gibi sarkilar baska dertlere de deva oluyor.

3-4 yil once, ekonomik depresyonun sokaklarda hissedildigi, isten cikarilan orta yastaki amcalarin sapir sapir intihar ettigi yillarda "Ashta ga aru" (Yarin Var) liste basi oluvermisti. Insanlara umut verdi. Iste onun gibi.

Su anda Google Video'da Tarkan'in Asik Veysel Uyarlamasi "Uzun Ince Bir Yoldayim" i dinliyorum. Iste yine gundelik yasamdan, daha uzun "menzilli", cok uzun zaman dinlense de bikmayacak sarki.

Bunun gibi iste.

Evsizleri insan yerine koymamak

Abe Kobo'nun Kutu Adam (Hako Otoko) kitabinda surekli kutu icinde yasayan bir adamdan bahsedilir. "Bu belirsiz, anonim kişilik toplumsal baskıdan korunmak için kendi ile başkaları arasına bir ekran yerleştirmiştir; kutu ise, onun için hem güven verici hem de koruyucudur. Acı çekmesine ve yapayalnız olmasına rağmen mizaha ve hatta aşka da yetkindir."

Tokyo'da cok buyuk bir evsizler ordusu vardir. Ueno ve Yoyogi parklarinin sinirlarinda mavi cadirlar hemen goze carpar. Bati Shinjuku'da buyuk binalarin altinda da. Inanilmaz duzenleri vardir. Kimi cadir ve kutularin kapilari vardir. TV'ler, radyolar, isiticilar. Bazilari o kadar sansli degil. Bizim istasyon binasinin kenarindakiler genelde kuru bir battaniye ustunde yatar.

Ama ortak yanlari toplum disinda itilimislikleridir. Genelde Japonlar bu insanlari gormezden gelmeyi secerler. Gecerde mesela yolun kenarinda yatan biri vardi, olmus ya da hasta olan da vardi, esyalari biraz etrafa sacilmisti. Ama kimse ilgilenmedi, gormezlikten gelmeyi sectiler herzamanki gibi.

Gecen ay ergenlik cagindaki gencler bir evsizi yakarak (sanirim barinagina molotof konkeyli atarak) oldurmus. Mahkemede pismanlik bile duymamislar. "Oyle birinin yasamasi ile olmesi bir" demisler. Baska bir yerdeki bir olayda doverek bir evsiz adamjagizi oludurmus gencler. Baska bir olayda ise Tokyo'da Sumida nehrinde yuzmeye zorlamislar bir baska adamcagizi, adam olmus.

Tabii bunlar buyuk genellemeler yapmaya izin vermez ama yine de buyuk bir carpiklik var ortada. Belki de toplumun kaliplarindan yorulup disarda yasamak isteyen insanlar, bu insanlara hic bir merhamet ve dikkat gostermeyen toplumun buyuk bolumu, ve simdi de sadistliklerini bu insanlarda deneyen ruhsuz gencler.

Cok yalnis birseyler var bu iste. Japonya'daki cozemedigim celiskilerden biri.

Tokyo'nun dogusu, batisi

Bir sehre ilk gelenler, once sehrin merkezini bulmaya calisirlar haritalarindan, rehber kitaplarindan. Tokyo'ya ilk gelenler icin Tokyo'nun merkezi bulmak zordur. Cunku Tokyo'nun tek merkezi yoktur. Tokyo cok merkezli bir metropolistir. Belki de Tokyo'nun gecmisinden kaynaklanan bir sey, birbirine trenle, metroyla bagli kasabalar, semtlerden olusur.

Her bir semt icin aslinda yazacak cok sey var. Ozel dukkanlar, semt sakinlerinin ozellikleri, yemek yenecek yerler falan.

Benim icin oncelikle Tokyo dogu ve bati diye ayrilir. Kuzey ve guney diye de ayriliyor sanirim, sma ben kuzey Tokyo'yu cok bilmem. Sanirim Ikebukuro civarindan kuzeyi Saitama'ya daha yakin. Dogu ve bati Tokyo nerde birbirinden ayrilir? Bence Akihabara'da. Bazilarina gore Suidobasi'de. Bati Tokyo benim icin surekli yenilenen son moda yerleri, kiyafetleri, egilimleri ve "oshare" (son moda, sik tarz) insanlari ifade eder. Bati Tokyo Avrupalidir. Ginza'da gece kiyafetleri giyilir, Ginza martiniyi, klasli yetiskinligi, parayi, cagristirir. 60larin, 70lerin takim elbiseli, sigara dumanli, ampullu-neonlu havasi sokaklardadir. Omotesando genctir, yabacidir, genistir, Meiji Jingu'nun golgesi ana caddededir. Sokak icleri sanatci yatagidir, kafelerde yazin rehaveti vardir. Gecelere sarap kadehinden bakilir. Shibuya teen'dir. Gurultu patirdi, birbirine girmis kalabalik, kisch modanin merkezidir. Harajuku, Omotesando ve Shibuya'nin karisimidir. Shinjuku 90larin yuksek yuksek cam binalari, 70lerin kucuk dokuntu dukkanlari ve dogusundaki bar ve klupleriyle Tokyo'nun kucuk bir ozeti gibidir. Daha batida Kichijoji, Shimokitazawa, Nakano falan kendilerine ozgu kucuk merkezlerdir. Hele Shimokitazawa kucuk butikleri, tiyatro, sanat atolyeleri ve envayi cesit dukkanlariyla yetiskinlige erismis Harajuku'nun gencleri icidir. Kivrimli yollarinin her kosesinde bir giz vardir, ama uyandirdigi hissin aksine, yolar denize cikmaz.

Dogu Tokyo Akihabara'da baslar (benim icin). Cilgin elektronikciler, korsan programlar, ikinci ya da birinci el harike bilgisayarlar, maid kafeler'le Tokyo'nun en kendine ozgu merkezlerindendir. Doguya dogru gidince ilk merkez turistik klasik Asakusa'dir. 2. Dunya Savasi oncesi onemli yasam merkezlerinden olan Asakusa, simdilerde Sensoji tapinagi ve hala unlu lokanlatalariyla kalabaliklari kendine cekiyor. Sumida nehrinden Odaiba'ya gitmek de cok kolay! Asakusa'da insan dogu Tokyo'yu hissetmeye baslar. Zaman biraz durmus gibidir. Dukkanlar o kadar steril degildir, insanlar da gunumuzu biraz gerilerden takip eder gibidir. Edo devri gibi degildir tabii, ama yine de zaman biraz durmus gibidir. Ryogoku benim icin cok ozeldir. Ilk defa sushi yedigim yer sanirim burasidir (1993'te Tokyo Edo Muzesi gezisdi sirasinda). Muzeden baska en onemli olay sumo gures arenasi ve yazin duzenlenen havai fisek festivalidir (Sumida Nehri Havai Fisek Yarismalari Festivali.) Sonra sira doguya gittikce Kinshicho, Shinkoiwa ve Koiwa gelir. Koiwa'nin otesi artik Chiba'dir. Tokyo sinirlarindan cikilir. Bu 3 merkez biraz birbirine benzer. Koiwa'da etnik Koreli azinlik coktur. Hangulca ilanlarini asmis lokanta, klup ve bakkallar dikkat ceker. Bu 3 merkezin ortak ozellikleri pasli, eski, batili ozentisi ama kisch havalari, yakuza elindeki pachinko dukkanlari, erkek ya da kadinlara ozgu "pavyonlari" dir. Dogu Tokyo'da "chinpira" coktur. Chinpira nasil Turkce'ye cevrilir bilmem. Sanirim serseri falan gibi. Ama burda genelde biraz kenarda kosede kalmis, yakuzayi cagristiran isler yapan, kisch kiyafetler giyen (altin zincirler, beyaz/siyah rugan ayakkabilar, koyu renk bol takim elbileseler, kumu sac rengi vb.) erkek "guruhunu" ifade eder.

Birbirine gelir duzeyi ve yasam tarzi cok yakin gibi gorunen Japonlar arasinda iste biyle farklar olabiliryor. Chinpira Tokyo ile Oshare Tokyo gibi...

Sakura zamani

Iste beklenen zaman geldi. Haftasonu bir yigin sakura partisi beklenirken,
bu hafta basinda sakuralar kis uykusundan uyaniverdi. Persember ve Cuma
hava soguk olacak gibi. Cumartesi sabahina kadar beklerlerse ben de merakli
ve istekli Japonlarin arasina "hanami" (cicek seyretme, ama aslinda sakura seyretme "piknigi" gibi) olayina katilacagim. Iki Yoyogi ikincisi Shijuku Gyoen Parkinda iki piknigim var.

Dun sirketin yan tarafindaki mutevazi shinto tapinagina tirmandim oglen tatilinde. Sakuralar tum ihtisamlariyla acmislardi. Havada harika bir sakura kokusu vardi. Tabii sakura oyle buram buram degil, belli belirsiz, hafif bayginca acan bir cicek oldugu icin cok sansli oldugumu dusundum. Yan banklardan birinde bizim sirketten bir ayaklarini banka uzatmis uyuyordu. Baska bir sirkette calisan, aralarinda iki Amerikalinin da oldgu genc bir grup obentolariyla geldiler.

Yilin bu ender olayi, sakuralarin acmasinin keyfini kitabimi okuyarak cikarmaya basladim. Kisa suren sefayi kutlamanin sevinci ve sonun yakin oldugunu bilmenin huznu ile bir iki dakikanin zevkini uzunca, aklima kaziyarak cikardim.

Derken yan banka gencten biri oturdu. Sigarasini cikardi ve yakti. Bu sakurarlarin ender kokusuyla gecirdigim asude oglen tatili de boylece sona ermis oldu.

Japonca sarki soylemenin zevki

Japonca'yi ilk dinledigim, ilk duydugum zaman "taka taka" gibi, makinali tufek gibi gelmisti. Bunun nedeni tabii ki, Japoncanin ses yapisiydi. "N"N sesinden baska kapali hece yok. Bir de gunluk konusma dilinde "masu", "desu" hecelerinden sondaki "u" sesinin dusmesi sonucu fiilerin kibar konusma formunda "s" sesiziyle bitmesi.

Ama hecelerin acik olmasi sarki soylerken o kadar buyuk bir avantaj ki! Tum Japonca sarklilar Japoncanin bu ozelliginden bol bol yararlaniyor. Nefesi birakacagin yeri bulmak hic zor degil. Sarkilarda bagir bagira bildigin kadar. Turkce'de "seninle", "sevda", sesliyle biten fiil sonlarini ustaca kullanmak gerek. Ama Japonca'da olanak cok bol.

Karaoke'de Japonca sarki soylemek bu yuzden cok cok rahatlatici. Sarki soylemek sesi kotu olanlar icin iskence olsa da, bunu dert etmeyenler icin, "bagir bagirabildigin kadar." Su sarki ornegin: "kona--- yuki----." Uzata uzata...Tadina vara vara.

Japonya'da dogalligin garip tezahurleri

Japonya'daki kulturel gariplerin benim icin ilki Tokyo'dan shinkansen'e bindigim zaman olmustu. Yan koltuktaki Japonlar ayakkabilarini cikardilar, koltuklara bagdas kurdular ve agizlarini sapirdata sapirdata "obento" (lunch-box, sefer tasindaki yemek) yemege basladilar.

Onsenlerdeki (kaplica) dogal ciplakliga hemen alistim. Cunku zaten herkes ciplak.

Sehirlerdeki insanlar dogadan oldukca uzakta. Trenler, alisveris merkezleri, celik-cam binalar.

Ama reklamlar surekli dogallik uzerine. Iste gecenlerde soyle bir bira reklami: sikis tepis bir trene elinde cantasiyla binen is adami, kutu birasini acar. Zevkle icmeye baslar. Bir anda bir nehir kenarinda bir genc kizla beraberdir. Birayi aslinda kizin elinden icer. Pantolon pacalarini sivar, ayaklarin dizlerine kadar suya sokar ve "ferahlayarak" birasini icer. Karizma onemli degil.

Yabancilardan da Shinto rahibi oluyormus!

Gecen gun Avustralyali bayan bir arkadasla konusuyorduk. Tokyo'nun batisindaki Takao daginin yakinlarindaki bir baska dagdaki Shinto tapinaginda rahiplik (kanushi) yaptigini soyledi. Ben cok cok sasirdim, cunku Shintoizm Japonlara ozgu bir din diye dusunmustum, Budizm evrensel olsa da.

Once nereden aklina geldigini sordum. Megerse dagi yapilasma ve modernlestirmeden korumaya calisan cevrecilerin parlak bir fikriymis bu: tepedeki ufak shinto tapinagi aktif olarak ibadete acilirsa dagin korunma altina alinmasi mumkunmus. Boylece bizim arkadas da bu ise gonullu olmus. Japon ya da Shinto olmak gibi bir zorunluluk yokmus. Onemli olan belirli seremonileri eksiksiz yerine getirmeyi ogrenmekmis. 5 gunluk bir egitim sonrasi sinav varmis. Arkadas ilkinde cakmis, ikincide gecmis. Simdi arada bir dag basindaki torenlerde rahiplik yapiyormus. Hem bayan, hem yabanci!! Bu tur vesilerle etrafta pek cok tapinagin destekcisi yabanci birikmeye baslamis. Japonlar ve yabancilar arasinda ayrim olmadan torenler artmaya baslamis.

Maid Cafe: "Efendim bugun isten yorgun gelmissinizdir."

Tokyo'ya gelip de Akihabara'ya gitmeyen yabanci yoktur. Elektronik esyanin bollugu, dukkanlarin, daha dogrusu birbirine yapisik elektronik esya hipermarketlerin curcunasi, neonlar, insanin gozlerini kamastirir. Eskiden beri bilgisayar oyunlari ve anime satilirdi. Simdiler de Akihabara "otaku" (Ing. "nerd" olur herhalde) denen icine kapali, anime ve oyun seven, insanlarla iliski kurmayi sevmeyen tiplerin merkezi oldu iyiden iyiye. Animelerle yetinmeyen otaku'lar simdi de animelerdeki abartili tiplerin gercek hayat versiyonlariyla egleniyorlar: hizmetciler dunyasi. Ama hizmetciler hep kucuk genc kadinlar. Akihabara'da "Maid Cafe"ler oldukca yaygin. Kiyafetler 19. yy hizmetci kiyafeti. Hizmetcilerin soyledikleri sozler, ve kosulsuz teslim cazip geliyormus. Iste Cafe Mailish. Simdi ayak masaji yeren yerler de var mis: MaiFoot.

Kiyafet satan yerler simdilerde elektronikciler carsinda, neonlarin arasinda. Liseli kiz kostumleri ve hizmetci kiyafetleri Japonlarin en sevdigi fantazilerden biri icin: kosupurei, yani costume play. Simdilerde Japonya disinda da anime, manga kulturuyle beraber kosupurei de yayginlasiyor.

Insanlar baska birinin maskesinde kendi olabiliyor bazen. Ya da maskeli insanlarla iliski/arkadaslik kurarken.

HIV'nin Japonya'daki (onlebilir) yukselisi

UNAIDS'in verilerine gore Japonya'da 12,000 HIV+ yetiskin var. Japonya G7 icinde HIV enfeksyonun arttigi tek ulke. Iletisim araclarinin bu kadar yaygin oldugu, okuma yazma oraninin 100%'e yakin oldugu bir ulkede nasil oluyor da insanlar HIV'ye yakalaniyor ve oran gelismekte olan ulkelerdeki gibi artiyor?

Insanlar merak ettikleri, sorduklari sorularin yanitlarini ariyor. Medya alicisi olacak haberleri satiyor, ve kimse umursamiyor aslinda. Ta ki, test yaptirmayi akil edene kadar.

Bu ulkede hala AIDS yabancilardan, "sapiklardan", uyusturucu kullananlardan gecen bir hastalik. 1980'lerde HIV hastalarinin durumu icler acisiymis. Islerinden atilanlar, tren platformunda beklerken itilip agir yaralananlar, ilgisiz ve bakimsizliktan sokaklarda yasayanlar. Bu ilklerden cesurca ismini aciklayan biri tabii feci sekilde gazetelerde bas haber olmus. Eskilerden beri gelen "cuzzamli" ya da "vebali" korkusuna benzer birsey. Simdilerde hala korkulan urkulen bir seylden bilinc altinda kacma gudusu var herhalde. Japon-Japon'a hic birsey olmaz, boyle dusunuyor cogu insan. Prezervatif kullanmama oranin yuksekligi yilda 300,000 kurtaj vakasinin olmasindan da anlasilir. (Bu ayri bir yazinin konusu.)

Hic birsey yapilmiyor degil elbette. Japan HIV Center basta olmak uzere pek cok kurum ve gonulluler bilgilendirme calismalarina devam ediyor. Cok cesitli servisler sunuluyor. Bilgilendirmenin yani sira HIV testiyle ilgili de sorulara yanit veriyorlar. Tokyo'da Suginami Saglik Merkezi'de ayni gun HIV- oldugu kesin saptananlarin test sonuclari veriliyor. JHC'nin gonullu katilimiyla test edilenler tum surec boyunca psikolojik danismanlik hizmeti aliyorlar. Boylece test oncesi cok stresli bekleyis, ve test sonucu ne olursa olsun, test sonrasindeki stres ya da asiri rahatlama kontrol altinda tutuluyor.

Tek seferde altin madalya-Ganbare Nippon!

Japonya son 30 yilin Kis Olimpiyatlarindaki en buyuk hezimetini aldi, diye yazdi gazeteler. Tek bir yildiz vardi, Artistik Patinajda Shizuka Arakawa. Teknik acidan cok kuvvetli Rus ve Amerikali rakiplerinin dusmelerine ragmen, Arakawa-san hic hatasiz bir performans sergiledi, ve ayakta alkislanarak birinci oldu. Madalya toreninde Japon ulusal marsi, kimigayo calinirken Arakawa-san, marsi mirildandi. Hinomaru, milli bayrak cekilirken pek cok Japon gozyaslarini tutamadi.

Pek cok spor yarismasinda oldugu gibi Japon sporcular genelde kendilerini basarmak icin buyuk bir baski altinda hissederler ve duygusal durumlarini kontrol etmeleri zorlasir. Bu sefer de, ayni Artistik Patinaj dalinda iddiali isimlerden Miki Ando 15., Fumie Suguri 4. oldu. Bu iki sporcu ilk dusmelerden sonra yuzlerinde cok acikli bir ifade ile kaymaya devam ettiler, hele Ando-san, neredeyse aglamak uzereydi. Amerikali ve Rus sporcularsa dusseler bile hic birsey olmamis gibi devam ettiler.

Arakawa-san Puccini'nin Turandot'u esliginde kaydigi yarismada akillarda mavi elbisesi ve boydan boya gulumsemesiyle akkilarda kalacak.